PRİME ESAS KAZANCIN TESPİTİ

1. PRİM

Primli sosyal güvenlik rejimleri olarak da adlandırılan sosyal sigorta kurumlarının temel gelir kaynağını sigortalılar, işverenler ve kısmen devlet tarafından ödenen primler oluşturur. [1]Gerçekten 5510 sayılı Kanun’un 79. Maddesi uyarınca “Kısa ve uzun vadeli sigortalar ile genel sağlık sigortası için, bu Kanunda öngörülen her türlü ödemeler ile yönetim giderlerini karşılamak üzere Kurum prim almak, ilgililer de prim ödemek zorundadır.” Görüldüğü üzere prim, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sağlanan yardımların finansmanı ile Kurum’un yönetim giderlerini karşılamak üzere alınan ödemedir

• PRİME ESAS KAZANÇ
  • Bağımlı Çalışanlar Yönünden Prime Esas Kazancın Tespiti (m.4/1-(a))

5510 Sayılı Kanun’un 80/2-a hükmü gereğince m.4/1-(a) kapsamında bağımlı çalışan işçilerin prime esas kazançlarının tespitinde 1- Hak edilen ücretlerin, 2- Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların, 3- İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır.[2] 

Sigortalının ay içinde hak ettiği ücret hak edildiği ayda prime esas kazanca dahil edilmekle birlikte bunların hesaplanmasında saat, gün, hafta veya ay esasına göre hesaplanması dikkate alınmaz. Diğer ödemeler ise, ödemenin yapıldığı ay için prime esas kazanç içinde sayılır. Özetle ücretler hak kazanıldığı ayların primin hesabında; diğer ödemeler ise hak kazanıldığı aylar için değil ödendikleri ayların priminin hesabında dikkate alınır.

Hemen önemle belirtmek gerekir ki, 5510 sayılı Kanun’un 80/1-d gereğince prime esas kazancın üst sınırını aşan ikramiyeler; sigortalıya yapılan prim ve ikramiye niteliğindeki ödemeler, bu ödemelerin yapıldığı ayda sigortalının prime esas kazancı prime esas kazançların üst sınırını aşıyor ise prime tabi tutulmayan kısım, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edilir.

• Bağımlı Çalışanlar Yönünden Prime Esas Kazancın Tespitinde Kısmen Hesaplanan Kazanç Kalemleri

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı tarafından yayınlanan 01.09.2012 tarihli tebliğ gereğince çeşitli ücretler prime esas kazancın tespitinde kısmen muaf tutulmuştur. İlgili tebliğin 7.7. maddesinde Kısmen Prime Tabi Tutulacak Kazançlar; 7.7.1. maddesinde Yemek Paraları (Yardımı); 7.7.2. maddesinde Çocuk Zammı (Yardımı); 7.7.3. maddesinde Aile Zammı (Yardımı) ücretlerinin kısmen prime tabi tutulacağı öngörülmüştür.

• Bağımlı Çalışanlar Yönünden Prime Esas Kazancın Tespitinde Dikkate Alınmayan Kazanç Kalemleri

5510 sayılı Kanun’un 80/1-(b). Maddesi gereğince “Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz”

Ek olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı tarafından yayınlanan 01.09.2012 tarihli tebliğ gereğince, 1. Ayni Yardımlar, 2. Ölüm, Doğum ve Evlenme Yardımları, 3. Kıdem Tazminatı veya Kıdem Tazminatı Mahiyetindeki Toplu Ödemeler, 4. İhbar Tazminatı kalemleri prime esas kazancın tespitinde dikkate alınmayacaktır. Ayni yardım deyiminden mal olarak yapılan yardımlar anlaşılır.

• Bağımsız Çalışanlar Yönünden Prime Esas Kazancın Tespiti (m.4/1-(b))

5510 sayılı Kanun’un 4/1-(b). Maddesi kapsamında bağımsız çalışan sigortalıların aylık prime esas kazançları, günlük prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında kalmak kaydıyla kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Sigortalı beyanda bulunmazsa alt sınır esas alınacaktır. Alt sınır deyiminden asgari ücretin otuzda biri, üst sınır deyiminden asgari ücretin altı buçuk katı anlaşılır.

• Kamu Görevlileri Yönünden Prime Esas Kazancın Tespiti (m.4/1-(c))

5510 sayılı Kanun 80/c hükmü gereğince, Aylıklarını personel kanunlarına göre alan sigortalılar için; 1) İlgili kanunları uyarınca aylık gösterge ve ek göstergeler üzerinden ödenen aylık tutarları, 2) Memuriyet taban aylık ve kıdem aylık tutarları, 3) Makam, temsil ve görev tazminatları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 152 nci maddesi uyarınca ödenen tazminatlar (Hizmet Tazminatı, Üniversite Ödeneği, Hakimler ve Savcılar Kanun’nun 106/3. Maddesi gereğince yapılan ek ödemeler vb.) hesaba alınır. Önemle belirtmemiz gerekir ki, kamu görevlileri için prime esas kazancın tespitinde, 82. Maddede belirtilen üst sınır aranmaz. Dolayısıyla, prime esas kazancın asgari ücretin 6,5 katı olarak söz konusu olan üst sınır kamu görevlileri için dikkate alınmaz. Prime esas ücret içerisine giren kalemlerin tamamı üst sınırı geçse dahi, prime tabi tutulacaktır.

• PRİME ESAS KAZANCIN TESPİTİ DAVASI

Prime kazancın tespiti davasında davacı, prime esas kazancının hatalı olarak bildirildiğini iddia eden sigortalıdır. Dolayısıyla davacının bu noktada gerçek kazancını ispatlaması gerekmektedir. Yine bu davada davalı taraf, davacının prime esas kazancını hatalı bildirdiğini iddia ettiği işveren ile Sosyal Güvenlik Kurumudur. Dava mahkeme tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na resen bildirilir.^[3]  Bu aşamada her iki davalının da mecburi dava arkadaşı olduğu savunulabilir.^[4]

30.01.1950 tarih, 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m. 1/B uyarınca iş mahkemeleri, İşçi Sigortaları Kurumu ile sigortalılar veya yerine kaim olan hak sahipleri arasındaki uyuşmazlıklardan doğan itiraz ve davalara da bakarlar. Dolayısıyla bu davalarda iş mahkemeleri görevlidir. Ne var ki bahse konu Kanun’da yetkiye ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmadığından genel yetki kurallarına göre yetkili mahkemenin tespiti gerekmektedir. 6100 sayılı Kanun’un 6. Maddesi gereğince davalı yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.Y ukarıda da kısaca izah olunduğu üzere, prime esas kazancın tespiti davalarında esas olan ücret ile diğer ödemelerin, yani prime esas kazancın tespitinde hesaplanan kalemlerin miktarının gerçeğe aykırı olarak Kurum’a bildirildiğinin ispatı gerekmektedir.

Bilindiği üzere Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 200. Maddesi gereğince “Bir hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar veya değerleri ikibinbeşyüz Türk Lirasını geçtiği takdirde senetle ispat olunması gerekir. Bu hukuki işlemlerin miktar veya değeri ödeme veya borçtan kurtarma gibi bir nedenle ikibinbeşyüz Türk Lirasından aşağı düşse bile senetsiz ispat olunamaz.” Dolayısıyla davacının iddiası yukarıda alıntılanan kanuni sınırın üzerinde ise davacının bu iddiasını yazılı delil ile yahut yazılı delil başlangıcı ve tanık gibi sair delillerle ispatlaması gerekmektedir.

Av. Gökçe Esma Güz

Güz & Güz Hukuk Danışmanlık

Bilgi notu niteliğindeki işbu çalışmamızda verilen tüm bilgiler Avukat meslektaşlarımıza fayda sağlaması gayesi ile hazırlanmıştır.

[1]ELMA, R.; Örnek ve Uygulamalarla Sosyal Güvenlik Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara, 2019 sf 680 vd.;   ALPER Y., KILKIŞ İ.; İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dora Yayıncılık, 4. Baskı, 2018, Bursa, sf. 237 vd.

[2] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5510.pdf Erişim Tarihi: 11.12.2023

[3] Bkz. 5221 sK. m.7/4

[4] Mecburi Dava Arkadaşlığı için Bkz. A.G.E.